Tokaje Fukierów

Jedną w największych atrakcji przedwojennej Warszawy a na pewno jej Starego Miasta była winiarnia fukierowska znajdująca się przy Rynku Starego Miasta nr 27. Zajmowała parter kamienicy nazywanej również od nazwiska właścicieli fukierowską. Czasem zwano ją domem „Pod okrętem”, gdyż główną ozdobą jej pięknej sieni był okazały model kupieckiego żaglowca. Prowadzona przez ostatni ze starych rodów warszawskich winiarnia stała się z czasem symbolem Starego Miasta i Warszawy. Artur Oppman poświęcił jej wiersz ‘Piwnica Fukierowska” zakończony strofami:

“Tak, jak niegdyś przed wiekami,
Co go dały w upominku,
Jest dziś Fukier między nami
Na warszawskim Starym Rynku.

Zawsze pełną wina czarę
Ma na smętków radowanie.
Póki stoi Miasto Stare —
Fukier w mieście pozostanie.”

Odwiedzano tę winiarnię by zakupić wino przed świętami lub na wesela. W niej zaopatrywał się w wina i miody przed wyjazdem z kraju Ignacy Jan Paderewski, z niej (najprawdopodobniej) pochodziło 250-letnie wino, którego lampką uczcił porzucenie wdowieństwa prezydent Ignacy Mościcki. Obchodzono tu środowiskowe uroczystości, dyskutowano i bawiono się przy dobrym trunku. Winiarnię odwiedzali znakomici goście stolicy, arystokraci, przedstawiciele świata polityki i kultury. Polski PEN Club gościł w niej Tomasza Manna, filmowcy zaś Mary Pickford i Douglasa Fairbanksa.

Tomasz Mann goszczony u Fukiera przez polski Pen Club. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Winiarnię również zwiedzano. Interesująca była jej historyczna sień i sklepione sale z kolekcją sztychów przedstawiających starą Warszawę. Najcenniejsze eksponaty czekały jednak na gości pod ziemią. Piwnice winiarni obejmowały przestrzeń pod nią oraz kilkoma sąsiednimi domami. Zgromadzono w nich tysiące butelek oraz beczki, w których dojrzewało wino. Najcenniejsze eksponaty kryła w sobie sala nazywana piwnicą Hetmańską, będąca firmowym skarbcem. Przechowywano w niej ponad pięć tysięcy ponad stuletnich butelek win (głównie tokajskich) i miodów, w tym około tysiąca butelek tokaju z siedemnastego wieku. Była to już wówczas największa na świecie kolekcja starych win. Stanowiła niezwykły dokument polskiej kultury wina. Przybliżała fenomen popularności węgrzyna w dawnej Polsce, ukazywała rolę polskich kupców w rozprowadzaniu tych jednych z najszlachetniejszych win świata. Mogła też inspirować do myśli poważniejszych, gdyż wiele butelek pochodziło z piwnic podupadłych magnatów, których przodkowie nie udźwignęli odpowiedzialności za Rzeczpospolitą.

Losy tej unikalnej kolekcji win, zwłaszcza dwudziestowieczne – wojenne ale i wcześniejsze, nie są dobrze poznane. Poniżej zamieszczam podstawowe, znane mi, informacje o Fukierach i ich winach.[1]

Wejście do kamienicy Fukierowskiej. Narodowe Archiwum Cyfrowe

***

Ród Fuggerów miał swą główną siedzibę w Augsburgu. Jego przedstawiciele doszli w piętnastym wieku do wielkiej zamożności i wpływów dzięki związkom z Habsburgami, których popierali w udanych staraniach o tron cesarski. Utrzymywali też dobre stosunki z papieżami, również  w burzliwym okresie Reformacji (Fuggerowie np. zbierali na terenie Polski Węgier świętopietrze i przekazywali do Rzymu). Prowadzili różne przedsięwzięcia gospodarcze w całej Europie, występując często w roli bankierów i inwestorów.

W Warszawie osiedlił się na przełomie XV/VXI w. pochodzący z Norymbergii Jerzy (Jurga, Gastl, Georg) Fugger. To on i jego potomkowie prowadzili interesy na Rynku Starego Miasta do pierwszej połowy dwudziestego, przez czterysta lat i dwanaście pokoleń. Nie tylko zresztą prowadzili interesy ale też udzielali się w służbie publicznej jako obywatele Warszawy i Polacy.[2]

Henryk Maria Fukier twierdził, w zgodzie z rodzinną tradycją, której źródłem były zapiski Floriana Fukiera z początku dziewiętnastego wieku, że istotną datą był rok 1610. Wtedy to Michał Fukier miał założyć firmę kupiecką handlującą między innymi winami. Doniosłość tej daty nie jest jednak w inny sposób potwierdzona. Według Maksymiliana Barucha Michał Fukier był osobą nie mającą powodzenia w interesach a nawet, ze względu na słabe zdrowie, zdolności do panowania nad nimi. Nie cieszył się też zbytnim poważaniem wśród współobywateli, odmiennie niż  chociażby jego syn Marcin.

O interesach i majątku Marcina Fukiera, który handlował przede wszystkim suknem, informuje jego obszerny testament, sporządzony w latach 1653-1655. Marcin szczegółowo opisał posiadane dobra i dysponował nimi. Dokument jest bardzo ciekawym świadectwem historycznym, sporządzonym w latach zarazy, w okresie wojen ze Szwedami. Nie czytałem całości zachowanego w księgach radzieckich Starej Warszawy testamentu Marcina ale ciekawe jest, że Henryk Fukier nie odwołuje się do tego dokumentu przedstawiając winiarskie tradycje swojej rodziny. We fragmencie opublikowanym przez Maksymiliana Barucha pada, co prawda, mowa o piwnicy “gdzie wina miewałem” ale tuż przedtem mowa jest też o piwnicy “gdzie stoją beczki z kapustą”. Trudno orzec czy chodzi o przedmiot obrotu czy zaopatrzenie domu.[3]

W 1681 syn Marcina Stanisław uzyskał potwierdzenie rodowego herbu. Od tego czasu członkowie rodziny mogli wieść nie tylko życie mieszczańskie ale i ziemiańskie. Wnuk Stanisława Jan Marcin Fukier ożenił się z Anną Grzegorzewską, szlachcianką ze Spisza i przeniósł się do jej majątku w Gniazdach koło Starej Lubowli. Tam urodził się w 1744 roku jego syn Antoni Wit. Według zapisków Floriana Fukiera jeździł on dużo w interesach po całym kraju, odwiedzając też często Warszawę. W 1764 miał podarować tokaje z 1606 roku Stanisławowi Augustowi z okazji jego koronacji. Jest to najstarsza rodzinna tradycja Fukierów związana ze starymi tokajami. Może więc właśnie na Spiszu w połowie XVIII w. rozpczęła się historia Fukierów jako kupców winnych a także historia ich cennej kolekcji tokajów?

Antoni pojął za żonę szlachciankę węgierską Rozalię Hobgard-Cyrbus. W jej rodowej miejscowości Hobgard (Chmielnica, k. Starej Lubowli) urodził się ich syn Florian (1772-1837), który został wysłany w 1788 do Warszawy na praktykę do pochodzącego ze Spisza kupca winnego Floriana Killianiego. W 1791 roku został jego wspólnikiem. Stare tokaje były jego wkładem do spółki. Od Floriana zaczyna się winiarski rozdział historii warszawskich Fukierów. On, jego syn Teofil (1816-1891), wnuk Henryk (1847-1907) i prawnuk Henryk Maria (1886-1959) byli wyspecjalizowanymi kupcami winnymi. Słynęli zwłaszcza z posiadania starych win węgierskich, przede wszystkim tokajskich.

Henryk Maria Fukier dzielił posiadane przez siebie wina na następujące kategorie.

1)      Wina młode do bieżącej sprzedaży, sprowadzane w beczkach i po krótkim okresie „odpoczynku” butelkowane.

2)      Wina lepsze przeznaczone do starzenia, czyli „pielęgnacji” jak pisze Fukier. Wina te były przechowywane przez lata w beczkach, później także dojrzewały w butelkach, początkowo lekko zakorkowanych, następnie trafiały do sprzedaży w winiarni jako droższe wina lepszego gatunku.

3)      Wina muzealne, archiwalne, kolekcjonerskie przechowywane w piwnicy Hetmańskiej, „skarbczyku” firmy. Wina najstarsze, z wybitnych roczników. Przynajmniej w niektórych okresach działania firmy handel nimi był ograniczany. Firmowy skarbiec zawierał około tysiąca butelek tokajów z siedemnastego wieku (roczniki 1606, 1654, 1682). W sumie zawierała ponad 5 tysięcy ponad stuletnich butelek tokajów i miodów pitnych. Najstarsze tokaje przesyłano na koronacje Stanisława Augusta w 1764, królów węgierskich Franciszka Józefa w 1867 i Karola I Habsburga w 1916. Według Henryka M. Fukiera stare wina udostępniano też potrzebującym w celach leczniczych.

Studenci z Afryki Południowej zwiedzają piwnice Fukiera. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Henryk Maria Fukier wskazywał na dwa źródła starych win – własną pielęgnację i zakupy z kolekcji. Wina z 1606 roku miałyby, według niego, pochodzić jeszcze od Michała lub Marcina Fukiera a więc znajdować się w rękach Fukierów od swej młodości[4]. Wiele starych win skupiono później. Pochodziły m.in. z piwnic Zamoyskich, Lubomirskich, Potockich, od hrabiego Franciszka Poletyłło. Henryk M. Fukier wspominał o swoich wyjazdach do Krakowa, by od tamtejszej „bogatszej szlachty” wydobywać stare wina. Ponadto, Florian i Teofil Fukierowie odkładali wina z wybitnych roczników z przeznaczeniem na uzupełnienie kolekcji, dla potomnych (Florian – 1811, 1834, Teofil – 1848, 1866, 1880).

Ważnym dla kolekcji ale z pewnością bolesnym i stąd chyba przemilczanym we wspomnieniach wydarzeniem było bankructwo Henryka M. Fukiera w 1928 roku. W konsekwencji firmę przejął Edward Krzemiński. Według Gazety Handlowej uczynił to z pobudek obywatelskich by zachować przy życiu wizytówkę starej Warszawy. Mniej życzliwi twierdzili, że Krzemiński miał swój udział w pozbawieniu Fukiera majątku. Sprawy te są słabo znane choć miały swój wpływ na losy firmy[5]. Między innymi, Henryk Fukier musiał opuścić komnaty pierwszego piętra, gdzie Krzemiński postanowił otworzyć ekskluzywną restaurację, co nastąpiło w styczniu 1931 roku. Jej atrakcją była orkiestra Cyganów węgierskich, której występy retransmitowało nawet Polskie Radio. Nazywana była “gospodą towarzyską”. U bram kamienicy pojawił się witający gości i oprowadzający ich po piwnicach dziwacznie ubrany odźwierny. Mimo takich pomysłów, firma nie uwolniła się od problemów finansowych i jeszcze przed wojną winiarnia podobno została zamknięta.

Oficjalny obiad w “gospodzie towarzyskiej”. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Najgorsze jednak nadeszło po przegranej kampanii wrześniowej 1939 roku. Wszystkie wina i miody zostały wywiezione przez Niemców, w dniach 6-8 października 1939, w nieznanym kierunku. Do dziś snuje się dociekania na temat dalszego losu win fukierowskich. Nie brakuje takich, którzy wierzą, że przetrwały wojnę. Próbują ich szukać, analizują każdy strzępek wiedzy czy pogłoskę. Nie ukrywam – ja sam ufam, że jeszcze kiedyś powróci do Warszawę jej tokajska bursztynowa komnata. [6]

Henryk Maria Fukier był ostatnim, bezpotomnym członkiem rodu. W latach powojennych włożył wiele wysiłku w upamiętnienie miejsca Fukierów w historii Warszawy. Jako miłośnik sztuki i historii Starego Miasta, przyczynił się do wiernej rekonstrukcji rodzinnego domu – nie tylko jego dobrze znanej fasady ale i cennego dziedzińca o skomplikowanej architekturze. Napisał też znakomite wspomnienia, lekturę obowiązkową dla każdego polskiego miłośnika węgrzynów. Jego ostatnim, niestety niezrealizowanym do dziś, marzeniem było stworzenie w kamienicy fukierowskiej muzeum winiarstwa, dla którego gromadził w ostatnich latach życia eksponaty.

Henryk Maria Fukier, 1886-1959.

Tags: Fukier, historia, kolekcja, Warszawa